Deniz Gezmiş Biyografisi

[Elif Buse]

​

1971 yılında gerçekleşen 12 Mart Darbesi dönemi öğrenci olaylarıyla ve kurucuları aralarında yer aldığı Türkiye Millet Kurtuluş Ordusu‘yla beraber gerçekleştirdiği eylemler ile tanınmıştır. Darbe öncesi bilhassa İstanbul Üniversitesi‘ndeki sağ-sol çatışmalarına katılmış ve sol görüşün en manâlı temsilcilerinden biri olmuştur.
Deniz Gezmiş, 27 Şubat 1947‘de Ankara’nın Ayaş ilçesinde doğdu. Annesi ve babasının hoca olması sebebiyle birincil ve ortaöğremini Sivas’ta yaptı. Gerisinde liseyi İstanbul’da okudu. 1965 yılında Türkiye İşçi Partisi‘nin Üsküdar ilçe başkanlığına namzet oldu. Az Önce lise yıllarındayken tanıştığı sol görüş ile genç yaşta kendini eylemlerin ortasında buldu. 31 Ağustos 1966 tarihinde Ankara’dan İstanbul’a yürüyen Çorum Belediyesi temizlik işçilerinin, Taksim Anıtı’na çelenk koymaları esnasında Türk-meslek yöneticilerini protesto eden grupla beraber yaptığı eylem sonucunda tutuklanarak gözlatına alındı. Bu olay Deniz Gezmiş’in ilk gözaltına alınmasıydı.


1966 yılının Kasım ayında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. Ardından 19 Ocak 1967‘de Türkiye Milli Talebe Fedarsayonu’nundları ile gözaltına alındı oysa kısa bir zaman sonradan özgür bırakıldı. 22 Kasım 1967‘de ise öğrenci örgütlerinin düzenleddiği Kıbrıs Mitingi esnasında Aşık İhsani ile birlikte ABD bayrağının yakılması sebebiyle tekrar gözaltına alındı.


30 Ocak 1968‘de hukuk fakültesindeki arkadaları ile birlikte Devrimci Hukuklular Örgütü’nü kurdu ve hemencecik arkasında 7 Mart 1968‘de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi konferans salonunda düzenlenen AIESEC genel kurul toplantısında konuşma yapan devlet bakanı Seyfi Öztürk‘ü protesto ettiği için bir kere daha tutuklandı. 2 Mayıs 1968‘e kadar tutsak kalan Deniz Gezmiş, yargılandı ama temize çıkma etti.


12 Haziran 1968‘de İstanbul Üniversitesi’nin işgal edilmesinde liderlik etti. İşgal Konseyi adı verilen grupun lideri olarak Baltalimanı’nda yapılan görüşmelere katılan Deniz Gezmiş, öğrenci haklarının elde edilmesinde etkin oldu. 30 Temmuz‘da 6. Filo’nun İstanbul’a girişini protesto etmek suçundan tutuklandı.

Deniz Gezmiş, Milli Demokratik Ihtilal görüşünün öğrenciler aralarında yayılmasında etkili oldu. 1968 yılında yapılan öğrenci eylemlerinde Evren Alptekin, Mustafa Lütfi Kıyıcı, Mustafa İlker Gürkan, Cevat Ercişli, Selahattin Okur, Saim Kurul ve Erim Süerkan ile birlikte Devrimci Öğrenci Birliği‘ni kurdu. Arkasında 1 Kasım 1968‘de Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı’nın da içinde bulunduğu AÜTB, DÖB ve ODTÜÖB’nin de içinde bulunduğu “Samsun’dan Ankara’ya Mustafa Kemal Yürüyüşü“‘nü düzenledi. 28 Kasım 1968‘de ABD büyükelçisinin İstanbul’a gelişini prototesto etmek nedeniyle düzenlenen eylemde tutuklandı ancak bitmiş serbers bırakıldı.



Bu dönemde 2-3 aylık tutuklanma süreçleri geçirdi. 16 Mart 1969‘da İstanbul Üniversitesi’nde düzenlediği öğrenci hareketleri nedeniyle 19 Mart‘ta tutuklandı ve 3 Nisan‘a kadar tutukluluğu devam etti. Gerisinde İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencilerinin düzenlediği protesto gösterilerine liderlik etti. Meydana Çıkan çatışmalarda yaralandı. 23 Haziran 1969‘da TMGT’nin toplsndığı 1. Devrimci Miliyetçi Gençlik Kurultayı’nsa FKF Genel Başkanı Yusuf Küpeli ile birlikte bir program hazırladıktan sonradan hakkında tutuklama kararının olmasından nedeniyle Filistin‘e kaçtı.


1 Eylül 1969‘a kadar Filistin’de kaldı. Bu dönemde üniversiteyi işgalden nedeniyle Hukuk Fakültesin’den atıldı. 23 Eylül 1969‘da hukuk fakültesinde olduğu bir sıra polis tarafından yakalarak gözaltına alında da 25 Kasım‘da hür bırakıldı. Peşinde Yıldız Devlet ve Mühendislik Akademisi’nde Battal Mehetoğlu‘nun sağcılar kadar öldürülmesi olayında okulda yapılan aratırmalarda Deniz Gezmiş’e ait olduğu önesürülen silahların ele geçirlmesi üzerine hakkında baştan tutuklama kararı çıkarıldı. 20 Aralık 1969‘da tutuklanan Deniz Gezmiş, 18 Eylül 1970‘e dek hapis yattı.


Hapisten çıkmasından daha sonra öğrenci hareketlerinden uzaklaştı ve Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan‘la birlikte Türkiye Ahali Kurtuluş Ordusu‘nu kurdu. Türkiye’de silahlı mücedele veren ilk siyasi örgüt olan THKO, egemen ve demokratik bir Türkiye için uğraş yürürttü. Sosyalist gençliğin katıldığı bu örgüt Hüseyin İnan, Sinan Cemgil, Yusuf Aslan, Alparslan Özdoğan, Deniz Gezmiş ve Âlem Alptekin tarafından kurulmuştu. bir takım eylemlerden sonra 4 Mart 1971‘de yayınlanan bir bildiri ile örgüt kamuoyuna tanıtıldı.

İlk silahlı eylemleri 29 Ocak 1970 tarihinde verdi ve 12 Mart dönemi baştan başa faaliyetlerini dürdürdü. sonradan bu örgüt içinde Yusuf Aslan, Hüseyin İnan ve Deniz Gezmiş’in de bulunduğu idam kararının iptali için çalışmalarda bulundu. Kadir Manga ve Alparslan Özdoğan‘nın Nurhak’ta, Kâinat Alptekin ve Ömer Ayna‘nın Kızıldere’de öldürülmesinden sonradan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’nın idamıyla bu örgüt dağıldı.


Deniz Gezmiş, 11 Ocak 1971‘de Türkiye Millet Kurtuluş Ordusu adına Ankara İş Bankası, Emek Şubesi’nin soygununda yeraldı. Bu sırada Deniz Gezmiş hakkında tutuklama kararı çıkarılmıştı ve polisten kaçmaktaydı. 1971 yılında gerçekleşen 12 Mart darbesinin hemencecik ardındaki Yusuf Aslan ile birlikte Sivas’a giderken motorsikletlerinin bozulmasıyla gelen ihbarla 16 Kasım 1971‘de tutuklandı. Gemenek’te yakalandıktan sonra Kayseri’ye getirildi. Arkasında Ankara’ya o dönem içişleri bakanı olan Haldun Menteşeoğlu‘na götürüldü.


16 Temmuz 1971‘de Sıkıyönetim Mahkemesi, Altındağ Veteriner Okulu binasında Tuğgeneral Ali Elverdi başkanlığındaki, Ölümsüz Tuğ savcılığında toplandı. 9 Ekim 1971’de son bulan mahkeme’de TCK’nın 146. maddesinin ihlali gerekçesiyşe 9 Ekim 1971‘de idama hükümlü edildi. 6 Mayıs 1972 tarihinde Yusuf Aslan, Hüseyin İnan ile birlikte saat 1.00-3.00 aralarında Ankara Merkez Kapalı Hapishane’nde idam edildi.


Deniz Gezmiş’in son istekleri hakkında belirli bir veri mevcut değildir. Yazan Erdal Öz‘ün yaptığı görüşmlerde en son olarak Rodrigo’nun Aranjuez Konçertosunu kulak vermek ve bir kadeh çay içmek istediği geçse de avukatı bunu doğrulamamıştır. Oysa ölümünden sonradan kendisi gibi devrimci arkadaşı Taylan Özgür’ün yanına gömülmek istediği babasına yazdığı mektupta yerlamaktadır.


Deniz Gezmiş’in babasına yazdığı son mektup..

Baba,
Mektup elinize geçtiğinde ben aranızdan ayrılmış bulunuyorum. Ben ne değin üzülmeyin dersem yine de üzüleceğinizi biliyorum. Ama bu durumu metanetle karşılamanı istiyorum, ahali doğar, büyür, yaşar, ölürler, önemli olan çok artı yaşamak değil, yaşadığı süre içinde pozitif şeyler yapabilmektir. bu nedenle ben erken gitmeyi bayağı karşılıyorum. Ve kaldı oysa benden evvel dışarı giden arkadaşlarım hiçbir süre ölüm aleyhinde tereddüt etmemişlerdir. Benim de düşmeyeceğimden şüphen olmasın, oğlun, ölüm karşı aciz ve çaresiz kalmış değildir, o bu yola bilerek girdi ve sonunun da bu olduğunu biliyordu. Seninle düşüncelerimiz öbür lakin beni anlayacağını tahmin ediyorum. Yalnızca senin değil Türkiye’de yaşamış Kürt ve Türk halklarının da anlayacağına inanıyorum. Cenazem için avukatlarıma gerekli talimatı verdim. Keza savcıya da bildireceğim. Ankara’da 1969’da ölen arkadaşım Taylan Özgür’ün yanına gömülmek istiyorum. Onun için cenazemi İstanbul’a götürmeye kalkma, annemi teselli etmek sana düşüyor, kitaplarımı küçük kardeşime bırakıyorum. Kendisine bilhassa tembih et. Onun bilim adamı olmasını istiyorum, bilimle uğraşsın ve unutmasın ancak bilimle uğraşmak da bir yerde insanlığa hizmettir, son anda yaptıklarımdan en minik vicdan azabı duymadığımı belirtir, seni, annemi, ağabeyimi ve kardeşimi devrimciliğimin olanca ateşi ile kucaklarım. Oğlun Deniz Gezmiş. Merkez Cezaevi